De verwerving van De aardappeleters

In 1942 doet H.P. Bremmer namens het Rijksmuseum Kröller-Müller een bod op De aardappeleters. Van Goghs schilderij is eigendom van de vermogende verzamelaar Hugo Tutein Nolthenius. Volgens Bremmer kan de aankoop ‘een zeer belangrijke aanvulling van onze verzameling betekenen'. De aardappeleters zou 'de verzameling werken uit zijn Hollandse tijd compleet maken’. In de collectie bevinden zich dan al een studie van De aardappeleters en schetsen van Nuenense boerenkoppen die de opmaat voor Van Goghs eerste ‘meesterwerk’ vormen. Sam van Deventer spreekt met Bremmer het bedrag af van 7.000 gulden waarmee hij mag onderhandelen. Helaas wil Tutein Nolthenius het werk niet verkopen.

Wanneer Tutein Nolthenius in december 1944 overlijdt, ontstaat er een nieuwe mogelijkheid om De aardappeleters te verwerven. Maar vanwege de oorlog bevindt het werk zich in een opslag en Willy Auping heeft op dat moment zijn handen vol aan het museum, dat dienst doet als noodhospitaal. Op 6 november 1945, een maand na de heropening van Rijksmuseum Kröller-Müller, informeert hij bij Daniel François Lunsingh Scheurleer, Rijksadviseur voor de Musea. Hij vraagt of de erven bereid zijn over verkoop te onderhandelen. Dan blijkt dat De aardappeleters is verkocht aan de Haagse kunsthandelaar Herman d’Audretsch.

Auping neemt onmiddellijk contact op met d’Audretsch. De kunsthandelaar schat overigens het belang van het werk voor de collectie van het museum heel anders in dan Bremmer. ‘Ik geloof dat hij [Bremmer] hierin tamelijk alleen staat, maar hij is moeilijk van een eenmaal ingenomen standpunt af te brengen.’ Op 15 maart 1946 stelt d’Audretsch voor om De aardappeleters te ruilen tegen Van Goghs Avondwandeling en Roses de Perse jaunes van Henri Fantin-Latour, met een bijbetaling van 5000 gulden.

Begin april wordt na lang onderhandelen een ruil overeengekomen: het museum krijgt De aardappeleters in ruil voor Avondwandeling plus 2.500 gulden. Auping schrijft aan Bremmer blij te zijn met het resultaat: ‘De aardappeleters, inderdaad een kroon op onze verzameling van Gogh’s uit de Hollandsche periode. U zult begrijpen, dat het ook mij zeer verheugt, dat het schilderij van Fantin Latour “Roses de Perse jaunes” voor onze verzameling behouden blijft.’

Auping laat 50 foto’s afdrukken die worden meegestuurd met een bericht om de verschillende betrokkenen te laten weten dat de transactie succesvol is besloten. Hendrik Jan Reinink, secretaris-generaal van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen feliciteert Auping met de lang gekoesterde verwerving: ‘Van harte wensch ik U geluk met de aankoop van de “Aardappeleters” van Vincent van Gogh. Ik weet hoezeer Gij op de verwerving van dit stuk prijs steldet.’