Oprichtingsakte KLM (Foto KLM Heritage Centre)Koninklijke Luchtvaart Maatschappij voor Nederland en Koloniën

In oktober 1919 schrijft Anton Kröller aan een aantal investeerders: “(…) het zou mij genoegen doen indien Gy mede zoudt willen aanzitten aan een dejeuner, dat ik mij voorstel aan te bieden aan alle heeren, die by de oprichting betrokken zijn.” De oprichting waarover Kröller hier spreekt, is die van KLM, nu 100 jaar geleden. Het passeren van de akte van de ‘Koninklijke Luchtvaart Maatschappij voor Nederland en Koloniën’, zoals het bedrijf dan genoemd wordt, vindt, ook op suggestie van Anton, plaats bij zijn notaris: Jonkheer Hendrik Stoop. Kröller is een van de mede oprichters en gaat deel uitmaken van de toenmalige raad van bestuur.

ELTA afficheEerste Luchtvaart Tentoonstelling Amsterdam

De belangstelling van Anton voor de ontwikkeling van de burgerluchtvaart blijkt ook uit zijn financiële ondersteuning van de ELTA, de Eerste Luchtvaart Tentoonstelling Amsterdam, die van 1 Augustus tot 14 September 1919 wordt gehouden en mede georganiseerd is door Albert Plesman.

Een eerste klas machine en een prima vlieger

Anton lijkt in die dagen erg met vliegen en vliegtuigen bezig te zijn. Kennelijk is hij gefascineerd door deze nieuwe manier van transport. Op 22 september 1919 zou hij zijn eerste vliegreis maken, van Amsterdam naar Parijs. Helaas is de machine defect en keert hij onverrichter zaken weer terug naar huis. Helene schrijft hierover:

'Het speet Mijnheer enorm& ook mij Sam, want hij had zo’n goede gelegenheid: een eerste klas machine&een prima vlieger, de chef van de Engelsche dienst. Hij was toch van plan te vliegen& ik voelde zelf, hij moest het eens doen, maar zoo menigeen hem vóór was geweest& hij zoo met den vliegdienst annex is. Toch hield ik mijn hart een beetje vast. Dit jaar zal er nu wel niets meer van komen, want het weer, dat nu nog buitengewoon mooi is, zal spoedig omslaan.'

advertentieVliegtickets bij Müller&Co

De betrokkenheid van Kröller bij het nieuwe bedrijf zorgde er ook voor dat de passagekantoren van Müller&Co vliegtickets konden verkopen en hij bood aan dat Maaldrift, een landgoed dat net door hem was aangeschaft in Wassenaar, gebruikt zou kunnen worden als luchthaven. Op deze plek zou ook de KLM vliegschool kunnen komen. Volgens berichten in de krant wordt het terrein in de zomer van 1920 nog gebruikt voor het maken van pleziervluchten boven de omgeving.

Sint HubertusMaar Anton had blijkbaar nog andere plannen met de veelbelovende KLM. Op 11 augustus 1920 meldt Helene in een brief vanaf Sint Hubertus op de Hoge Veluwe:

 '- Daar kwam net de vlieger al. hij vloog een tijd lang boven het huis. Ik hoor hem niet meer. Hij is dus geland. Ik hoop met goed gevolg. Weinhausen stormt er heen. Alle auto’s zijn onderweg.'

Ze is zo van slag door deze bijzondere gebeurtenis dat ze niet ziet dat er nog blanco bladzijden zijn in haar brief en ze begint al de ene tekst door de andere te schrijven, iets wat ze wel vaker deed;

 'Daar zie ik dat deze bladzij nog vrij is&schreef door den vlieger uit de cours gebracht op de vorige al in de hoekjes.'

artikelHet opmerkelijke bezoek van een vliegtuig aan de Veluwe blijft ook in de pers niet onopgemerkt. Veel kranten uit de omgeving, maar ook uit de rest van het land vermelden deze landing. In de Apeldoornsche Courant van 16 Augustus staat te lezen:

'Op het landgoed van den heer Kröller te Hoenderloo-Ede landde Woensdag een vlieg-- toestel, waarin zich bevonden de directeur der Kon. Luchtvaart Maatschappij en twee vliegeniers. Na op het landgoed De Hooge Veluwe te hebben geluncht gingen zij met de familie Kröller op zoek naar een geschikt terrein voor het geregeld landen van vlieg- machines voor particulier gebruik der familie Kröller. Deze eerste landing lukte uitstekend.'

Passagiers voor vlucht naar Londen, met Fokker F.III, ca. 1921 (foto KLM Fotohistorisch Archief)Het zal echter bij deze ene landing blijven. Plesman zou, als directeur van KLM nog vele malen contact hebben met Kröller. Sam van Deventer memoreerde later 'mannen als Plesman van de KLM (...) zochten hem op en vroegen zijn raad, die hij steeds gaf.'

Een brief in Helenes geboortetaal

Lezend in de brieven van Helene heeft vliegen en KLM in die beginjaren zeker een rol gespeeld bij de familie Kröller-Müller. Helene benadrukt het belang van de luchtvaart in de turbulente na-oorlogse tijd ook heel goed in een brief in haar geboortetaal:

'die Luft scheint so das Terrain zu sein, auf dem man sich zunächst am besten wieder verträgt.' Of zoals Albert Plesman het later zou verwoorden: 'het luchtruim verbindt alle volkeren'. 

Gees-Ineke Smit

Gees-Ineke Smit, kunsthistoricus
November 2019

De rijke kunstcollectie van de Kröller-Müllers kan na de Tweede Wereldoorlog goed gebruikmaken van het dan sterk uitgebreide netwerk van KLM. De collectie van het Kröller-Müller Museum reist nog steeds naar plekken overal ter wereld om mensen die niet in de gelegenheid zijn naar Otterlo te komen, toch te kunnen laten genieten van de nalatenschap van de Kröller-Müllers. Andersom komen al decennia lang vele buitenlandse gasten speciaal naar De Hoge Veluwe om de collectie, de Van Gogh Galerij en de beeldentuin te bezoeken. Het museum hoopt dat KLM dit ook de komende 100 jaar mede mogelijk maakt. Directie en medewerkers  wensen de KLM een prachtig jubileumjaar toe.

Afbeeldingen: Oprichtingsakte KLM met handtekening van onder anderen Anton Kröller (Foto KLM Heritage Centre) / Affiche ELTA (Foto KLM Heritage Centre) /Advertentie in Het Vaderland : staat- en letterkundig nieuwsblad (12-06-1920), bron: Delpher / Artikel in Apeldoornsche courant (16-08-1920), bron Delpher / Jachthuis Sint Hubertus en omgeving in de jaren twintig / Passagiers voor vlucht naar Londen, met Fokker F.III, ca. 1921 (foto KLM Fotohistorisch Archief)