Vederlichte materialen
De suggestie dat het vliegtuig door mankracht de lucht in gebracht kan worden wekt Panamarenko door vederlichte materialen te gebruiken. Hij bouwde het vliegtuig met onder andere glasvezel buizen, piepschuim, balsahout en cellofaan folie. Materialen die niet alleen licht zijn, ook zeer kwetsbaar.
Schade aan de vleugeldelen
In 2003 was het vliegtuig voor het laatst op zaal te zien. In de loop der jaren zijn verschillende onderdelen van het vliegtuig beschadigd geraakt. Zo waren spanten van de vleugeldelen gebroken en verbogen. De punten van de gebroken spanten prikten op een aantal plekken tegen de folie aan waarmee de vleugeldelen zijn omwikkeld. Daardoor ontstond er een groot risico dat de punt door de strakgespannen folie kon steken tijdens het transport van de vleugeldelen vanuit het depot of tijdens de installatie of opstelling van het vliegtuig op zaal. Om het werk tentoon te kunnen stellen was eerst een behandeling nodig. Alleen de schades die een risico vormen op grotere schade bij het hanteren van het vliegtuig zijn behandeld. De kleinere schades die nog aanwezig zijn, maken onderdeel uit van de geschiedenis van het kunstwerk.
Stappenplan voor de behandeling
Hoe lijm je een gebroken spant binnenin een vleugeldeel waar folie overheen is geplakt? Om tot een behandelmethode te komen is gebruik gemaakt van een dummy. Een schaalmodel van een vleugeldeel, gemaakt door een medewerker van het museum. Daarmee konden alle stappen van de restauratie onderzocht worden. Hoe kan de folie het beste losgemaakt worden? Wat gebeurt er met de spanning op de folie als het losgehaald wordt? Hoeveel ruimte is er nodig om de gelijmde delen geklemd te laten drogen? Hoe kan de spant geklemd worden zonder dat de folie beschadigd raakt? Wat is er nodig om de folie vervolgens weer vast te plakken? Met een dummy is het mogelijk om te experimenteren en zo het materiaal en de constructie die de kunstenaar heeft toegepast te leren kennen. Door net iets harder aan het folie te trekken of meer kracht op het hout uit te oefenen ontdek je wat wel en niet mogelijk is met het materiaal. Handelingen die je nooit direct op een kunstwerk zou uitvoeren. Door eerst de volledige behandeling op de dummy uit te voeren, alle stappen tussentijds te beoordelen en soms aan te passen is een stappenplan ontwikkeld voor de restauratie van de vleugeldelen.
Klaar om op te stijgen
De rand van de folie is verwarmd met een mini föhn op de plek waar het aan hout was vastgemaakt. Daardoor smolt de lijm en kon de folie voorzichtig losgemaakt worden. De gebroken houten delen zijn gelijmd met steurlijm, een sterke reversibele lijm. Gelijmde delen werden geklemd gedroogd met behulp van lichtgewicht kunststof ratelklemmen, balsahouten latten, kunststof en kartonnen plaatjes. De behandeling had het gewenste resultaat. Vliegtuig Continental staat op zaal, klaar om op te stijgen. Of toch niet?
Restaurator Susanne Kensche Stagiaire Restauratie Marieke Kruithof
Oktober 2021
De tentoonstelling Panamarenko. Reise in den Sternen is tot en met 13 maart 2022 te zien in het Kröller-Müller Museum.