Hoog op de wensenlijst
Het schilderij De barmhartige Samaritaan (naar Delacroix), gemaakt door Vincent van Gogh (1853-1890), begin mei 1890 in Saint-Rémy-de-Provence, is dringend aan restauratie toe. Zowel het olieverfschilderij als de voor het museum belangrijke historische lijst staan al jarenlang hoog op de wensenlijst voor restauratie. Helaas zorgt de populariteit van het schilderij ervoor dat een restauratie tot nu toe niet mogelijk was, omdat het werk altijd te zien is in de vaste Van Goghpresentatie of als bruikleen in andere nationale of internationale musea. In 2025 en 2026, tussen twee internationale bruiklenen in, doet zich nu eindelijk de kans voor om het schilderij te restaureren.
Moderne interpretatie
Van Gogh schildert De barmhartige Samaritaan (naar Delacroix) in Saint-Rémy-de-Provence, waar hij zich liet opnemen in een psychiatrische kliniek. Dit werk is bijzonder omdat het een van de weinige religieuze voorstellingen in zijn oeuvre is. Van Gogh beschouwde het als een interpretatie van een litho van het gelijknamige schilderij van Eugène Delacroix, wiens werk hij bewonderde. De litho, die hem troost bood, hing in zijn kamer in de kliniek. Hoewel hij de voorstelling direct kopieert, geeft hij het werk een moderne interpretatie door zijn zwaar aangezette toets en kleurrijke palet. Het is mogelijk dat hij met dit schilderij een toespeling maakte op zijn broer Theo, zijn persoonlijke “Samaritaan” die altijd klaarstond om hem te helpen. Dit persoonlijke en symbolische aspect maakt het een belangrijk werk binnen Van Goghs oeuvre.
Oorspronkelijke lijst
Bovendien is het een van de zes schilderijen van Van Gogh die zich nog steeds in de oorspronkelijke Jac. van den Bosch-lijst bevindt. Deze lijsten werden vervaardigd in atelier ’t Binnenhuis in Amsterdam, waar Helene Kröller-Müller één type lijsten liet maken, specifiek voor haar Van Goghcollectie. In de jaren vijftig werden de meeste Van Goghlijsten vervangen door moderne exemplaren, maar begin deze eeuw werd besloten terug te keren naar het type lijsten uit de tijd van Kröller-Müller, ter ere van de oprichter van het museum. Waar de originele lijsten verwijderd waren, werden replica's gemaakt. De originele lijst van De barmhartige Samaritaan is dus van historisch belang voor de Kröller-Müllercollectie.
Huidige conditie schilderij
Het schilderij is in het verleden was/hars-bedoekt, waarschijnlijk in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Bij deze laatste grote restauratie is ook de verflaag van een glanzende vernislaag voorzien, die in de loop der jaren sterk is vergeeld. Daarnaast zijn de vernislaag, het vuil onder de vernis en de was/hars-resten van de bedoeking niet-originele materialen op het schilderij. Oorspronkelijk was het schilderij namelijk onbedoekt en ongevernist. Van veel van onze Van Goghschilderijen zijn de vergeelde vernissen al verwijderd en het is een langgekoesterde wens om ook dit schilderij weer (zoveel als mogelijk) in oorspronkelijke staat aan het publiek te kunnen laten zien.
Conditie van de lijst
De conditie van de lijst is matig. De hoekstukken zijn niet meer precies vierkant, waardoor naden openstaan en verbindingen bewegen. Spanning in het hout heeft scheuren veroorzaakt, zoals linksonder in de regel en in het kopse hout op de hoeken. De rechter bovenhoek is ooit beschadigd, waarbij een groot stuk hout verloren ging. De lijst is instabiel door de spanning in het hout en bewegende hoekverbindingen, wat problematisch is omdat het schilderij regelmatig reist. Ook de afwerking is sterk achteruitgegaan, met matte plekken, verdwenen afwerklagen en storende zwarte vlekken.
Behandelingsvoorstel schilderij
Tijdens de restauratie van het schilderij zal de vergeelde vernislaag verwijderd worden. Ook was/hars-resten onder de vernislaag, die vaak rondom de impasto’s aanwezig zijn, zullen verwijderd worden. Waardoor de plaatselijk aanwezige grijze verkleuring wordt veroorzaakt en of deze laag verwijderd kan worden, is nog niet duidelijk. Plaatselijk zijn opstaande verfschollen aanwezig die door de was/hars bedoeking in het verleden goed gehecht zijn. Na het verwijderen van de vernislaag zal bekeken worden of deze opstaande verfschollen wat meer vlak gelegd kunnen worden. In de verflaag aanwezige oude lacunes die in het verleden opvallend genoeg nooit gevuld en geretoucheerd zijn, zullen - indien kan worden vastgesteld dat het niet om oorspronkelijke beschadigingen gaat - na de vernisafname gevuld en geretoucheerd worden zodat ze weer in de voorstelling geïntegreerd worden.
Behandelingsvoorstel van de lijst
Voor de restauratie moet de lijst worden gedemonteerd. De regels worden aangepast om beter te passen bij de vervormde hoekstukken. Daarnaast worden de barst linksonder, de scheurtjes bij de pennen en de kopse kanten van de hoekstukken gestabiliseerd. Daarna wordt de lijst opnieuw in elkaar gezet en behandeld. Vlekken en restanten van de oude afwerklaag worden zoveel mogelijk verwijderd, waarna een nieuwe laag met meerdere waslagen wordt aangebracht. Het aanvullen van het beschadigde rechter bovenhoek, waar esdoornhout ontbreekt, dient nog te worden bepaald. Aanvulling kan de contouren herstellen voor een rustiger beeld van de lijst, maar het is ook de wens om de lijst terughoudend te restaureren zodat de ouderdom van de lijst zichtbaar blijft.
De restauratie wordt mede mogelijk gemaakt dankzij de steun van Stichting Bonhomme Tielens, Het Pruikenburg Fonds en het Helene-Kröller-Müller Fonds.