Jachthuis Sint Hubertus

Het jachthuis moet gaan dienen als representatief buitenverblijf, geschikt om zakenrelaties en andere gasten te ontvangen. Berlage ontwerpt zijn gebouw in een stijl die doet denken aan Engelse landhuizen, met name de aaneengeschakelde dakpartijen en de massieve vormen. Wel gebruikt hij zijn vertrouwde Hollandse baksteen en hij voegt een toren toe, een bekend Berlage-motief. In de beginfase van de bouw is nog geen sprake van de naam Sint Hubertus. Op de meeste vroege tekeningen staat alleen ‘jachthuis’ of ‘landhuis Hoenderloo’.

Het is Helene die Berlage verzoekt het motief van de Hubertuslegende uit te werken in zijn ontwerp. In dit verhaal kan de jonge edelman Hubertus tijdens de jacht een groot hert raken. Als het hert zich naar hem toedraait, ziet hij een oplichtend kruis in het gewei, waarop hij het hert spaart en zich definitief bekeert tot het christendom. Voor Helene heeft het verhaal nog een diepere betekenis, namelijk dat ‘de passie overwonnen moest worden en de wijsheid en bezonnenheid zegevieren’. Een uitleg die aansluit bij haar latere motto ‘Spiritus et Materia Unum’, geest en materie zijn één. Berlage voegt aan het gebouw twee langgerekte vleugels toe en zet de toren hoger en sterker aan. Op de grote tekening is het best te zien hoe de twee vleugels en de toren samen de vorm van een gewei met kruis kunnen voorstellen.

Het moerassige gebied De Veentjes, aan de noordkant van het landgoed, lijkt de uitgelezen locatie, vooral vanwege het daar aanwezige water. Nog zonder uitgewerkt bouwplan wordt aan de aanleg van de vijver en een gemetselde brug begonnen. Maar de Kröllers twijfelen en laten de plattegrond van het huis op twee plaatsen in hout uitzetten. Na verwerving van een nieuw stuk grond schuift de plaats voor het jachthuis op in noordelijke richting. Daar wordt een tweede (grotere) vijver gegraven die met de eerste wordt verbonden. In 1916 wordt dan eindelijk begonnen met de bouw.

Het ontwerp van Berlage omvat niet alleen het buitenverblijf, maar ook de omliggende tuinen en de aangrenzende vijvers. Berlage streeft boven alles eenheid na en houdt controle over de vormgeving, kleurstelling en het materiaalgebruik van elk onderdeel van het gebouw. In zowel het interieur als het exterieur laat hij de baksteen domineren. Zelfs de plafonds worden samengesteld uit een mozaïek van geglazuurde bakstenen uitgevoerd in 2 kleuren per kamer. Hij ontwerpt ook het meubilair, de tegelvloeren, de lampen en gebruiksvoorwerpen zoals het bestek. Direct naast het jachthuis ontwerpt Berlage een dienstgebouw met een werkplaats, garage, paardenstallen en woonruimte voor personeel.

In 1917 stelt Berlage aan Helene voor om een monogram te ontwerpen ter decoratie voor de binnenplaats. Helene geeft deze opdracht liever aan Joseph Mendes da Costa, van wie ze al veel kleine sculpturen bezit. ‘Op die manier is het geheele huis zoo’n beetje doorweeft van het gevoel: in de toren het kruis, in de ramen van de biljardkamer de lijnensymboliek van Berlage […] en op de binnenplaats het Mendesgevoel.’ Berlage is niet gecharmeerd van Helenes besluit. Hij wil immers een totaalkunstwerk maken, en daarin is geen ruimte voor de visie en stijl van een andere kunstenaar, zeker niet op zo’n prominente plek als de entree van zijn meesterwerk.

Helene vindt Berlages ontwerp ‘erg mooi’, maar heeft toch ‘enkele kleine wenschjes’ die ze graag veranderd ziet. De architect moet vaak afwijken van zijn eigen idealen, wat niet ten goede komt aan de onderlinge verhoudingen. In 1918 bezoekt Helene de bouw, als de funderingen net zijn gelegd, en ontdekt dat haar zitkamer geen uitzicht op de vijver biedt. Ze verzoekt Berlage daarom een uitbouw te maken, al betekent dat een enorme inbreuk op de symmetrie van de plattegrond. Hij moet tot 2 keer toe zijn ontwerp aanpassen, maar nog is Helene niet tevreden. Dan is voor Berlage de maat vol. Op 1 september 1919 dient hij zijn ontslag in.

Na het vertrek van Berlage wordt het huis ingericht en geschikt gemaakt voor bewoning. Toch vertoeven de Kröllers meestal in het kleinere, eenvoudige Klaverblad. ‘Ik denk en vergelijk altijd met ons Harskamphuisje, […] zoo gezellig als ginds, zoo buiten, zoo gewoon, zoo net zoo als wij het hebben willen.' Wel toont Helene veel respect voor dit ‘eigenaardig barsch Berlagegebouw met veel moois, maar ook met zijn fouten’. Ze schrijft: ‘Wie er in leeft zal zich naar hem moeten schikken, zijn véél steen en nauwe gangen moeten accepteren, maar een kunstwerk is het, dat staat onwrikbaar vast.’