grauwsluier
Wat hangt er een grauwe sluier over de lucht, was mijn eerste reactie toen ik het schilderij zag. En hoe bijzonder dat de originele lijst is behouden. Zeker omdat het schilderij al een keer eerder is gerestaureerd. Dat kon ik zien aan hoe het doek is opgespannen, namelijk een beetje scheef. In de hoek rechtsonder is een stuk linnen niet beschilderd en dat is vreemd want verder loopt de verflaag overal tot aan de rand van het beeldvlak.
Roestplekjes
Dat het schilderij ooit opnieuw is opgespannen, was ook te zien aan de serie oude gaatjes – en de roestplekjes tussen de nagels in - waarmee het doek is vastgezet. Ook bleek het doek verstevigd te zijn met een tweede doek, een zogenaamde doublering. Dit tweede doek is met een dunne lijmlaag aan de achterzijde van het originele, beschilderde doek bevestigd.
De vezels van het doek waren door de roestende opspannagels aangetast, waardoor de gaatjes rondom de nagels uitscheurden. De opspannagels zijn daarom vervangen door nieuwe nagels en de spanranden zijn aan de onderzijde verstevigd met een dun kunststofvlies.
zonder grondering
De verflaag van het schilderij is heel dun en heeft nauwelijks glans. Om dit matte uiterlijk te verkrijgen heeft Vallotton, anders dan gebruikelijk, geen grondering op het doek aangebracht. Op deze UV-fluorescentie foto van een dwarsdoorsnede van de verflaag is te zien dat er, direct onder de verflaag, wel een lijmlaag zit (lichtblauwe laag op de foto). Dit heeft Vallotton vermoedelijk gedaan om het doek minder absorberend en beter beschilderbaar te maken. De lijm fixeert de draden van het doek, waardoor het tijdens het schilderen, minder ‘meebeweegt’. Door de lijmlaag trekt de verf niet meteen in de doekdraden en is deze makkelijker uit te strijken.
Deze verfopbouw – zonder tussenliggende grondering - maakt het schilderij heel kwetsbaar. Zowel het doek als de lijmlaag reageert sterk op wisselingen in luchtvochtigheid door te krimpen en uit te zetten.
minuscule gaatjes
Dit is een microscoopfoto van het gras in de hoek linksonder. Je ziet dat de verflaag heel dun is. Er zijn fijne barstjes in de verf zichtbaar. Deze ontstaan wanneer de uitgeharde verflaag de bewegingen van het doek niet langer kan volgen. De hechting van de verflaag op het doek wordt slechter en uiteindelijk bladderen er heel kleine stukjes verf af. Het witte papierstrookje aan de bovenzijde van de foto geeft aan dat de ruimte tussen twee zwarte streepjes 1 mm groot is. De minuscule gaatjes in de verflaag zijn zichtbaar als kleine lichtgekleurde puntjes. De kleurvlakken in het schilderij ogen daardoor minder krachtig.
levendiger en lichter
Het verwijderen van de grauwsluier in de lucht bleek een lastige klus. De verflaag is niet alleen uiterst dun, maar ook gevoelig voor vocht. Er moest dan ook heel voorzichtig gewerkt worden met fijne kwastjes en zo min mogelijk vocht om de verflaag niet aan te tasten. Het verwijderen van de vuile laag gaf wél een mooi resultaat: de lucht is levendiger en lichter van kleur geworden. De vele, microscopisch kleine gaatjes in de verflaag waren te klein en te oppervlakkig om te vullen. Wel zijn ze door middel van retouches veel minder opvallend gemaakt waardoor het verfoppervlak nu weer rustig oogt.
restauratie van de lijst
De originele lijst is eveneens gerestaureerd. Zo zijn ontbrekende stukjes ornament weer aangevuld en op kleur en de juiste glans gebracht. De lijst is daarnaast van glas voorzien om het kwetsbare schilderij zo goed mogelijk te beschermen, niet alleen tegen stof maar ook tegen wisselingen in luchtvochtigheid. Dit is vooral belangrijk omdat het doek, de lijmlaag tussen de twee doeken en de voorlijming onder de verflaag zo sterk reageren op vocht.
sterke contrasten en fris groene bermen
Wat ik in eerste instantie interpreteerde als een zeer schraal opgebrachte verflaag, bleek in werkelijkheid een verflaag die microscopisch kleine beschadigingen had. Deze kleine gaatjes in de verflaag maakten de kleurvlakken fletser dan ze oorspronkelijk waren. Nu, na de restauratie waarbij de kleine beschadigingen in de verflaag zijn geretoucheerd, zijn de kleuren weer mooi helder. Dit zorgt voor sterkere contrasten tussen licht en donker op het pad, en voor frisse groene bermen met meer volume dan voorheen. Het is dan ook mooi om te zien dat de voorstelling meer diepte heeft gekregen en krachtiger is geworden, terwijl er toch heel terughoudend is gerestaureerd.
Félix Vallottons Les filets, Honfleur is nu te zien in de collectiepresentatie.
Madeleine Bisschoff
Restaurator schilderijen
November 2017