Tegen het establishment
Het begon in de jaren zestig in New York. De tijd van maatschappelijke onvrede, protesten tegen de Vietnamoorlog en het establishment. Ook in de kunstwereld gistte het. Kunstenaars als Walter De Maria, Michael Heizer, Robert Smithson en Nancy Holt waren het galeriewezen beu, waarin kunst uitsluitend als handelswaar werd gezien en waar krankzinnige bedragen werden betaald voor ‘courante’ kunst als popart en abstract expressionisme.
Bevrijding van de kunst
Ook de museale kunst was volgens hen aan het einde van haar Latijn. De musea puilden uit, de vloeren zakten door, aldus Heizer. Bovendien verloor een kunstwerk, eenmaal in een museum geplaatst, zijn lading en werd het een object dat los kwam te staan van de buitenwereld. Het kunstwerk werd als het ware door het museum gevangen. De kunst moest worden bevrijd, de echte ruimte moest worden opgezocht en dus trokken kunstenaars vanuit de metropool naar het ‘wilde westen’, zoals de pioniers dat een eeuw eerder hadden gedaan. Daar, ver van de bewoonde wereld, in de woestijnen en zoutmeren van New Mexico, Nevada en Utah, maakten ze werken die soms zo enorm zijn dat je een helikopter moet huren om ze te kunnen overzien. Kunstwerken die gemaakt worden als onderdeel van het landschap en die gaan over grootse gebaren en ambities. Kunst die gemaakt wordt met bulldozers, graafmachines en ander zwaar materiaal.
Televisiekanaal als galerie
Land art noemde de Duitse cameraman, filmmaker en videoproducent Gerry Schum deze kunst. Ook hij vond het bestaande museum- en galeriesysteem te beperkt. In 1967 begon hij met zijn Fernsehgalerie, een galerie in de vorm van een televisiekanaal. Televisie moest een nieuw en democratisch platform worden voor kunstenaars, een manier om actuele kunst aan een breed publiek te laten zien. De eerste aflevering werd op 15 april 1969 uitgezonden onder de titel Land Art. De Maria, Smithson en Heizer waren present, maar ook de Nederlanders Marinus Boezem en Jan Dibbets. De uitzending bestond uit registraties van ingrepen door kunstenaars in het landschap op verschillende plekken in de wereld. Gedurende de uitzending had je als kijker een origineel kunstwerk in huis. Als het afgelopen was, bestond het kunstwerk niet meer.
Fontein van zand en lucht
Marinus Boezems Sand Fountain werd uitgevoerd in de Camargue. De kijker zag een zandlandschap met een duin op de voorgrond. Uit een kleine krater in de duin spoot een aanzwellende fontein van zand de lucht in terwijl een voice over de beschrijvingen opsomde van de oplopende windsterktes op de schaal van Beaufort, van 0 tot 12, van stil tot orkaan. Aan het eind van de film kwam de krater weer tot rust, het landschap was door Boezems ingreep licht van vorm veranderd. Zowel de wind als de zandfontein werden buiten beeld geproduceerd door windmachines. De film toont Boezems fascinatie voor de veranderingen waaraan een landschap onderhevig is door de steeds wisselende weersomstandigheden. Sinds het begin van de jaren zestig hield hij zich bezig met installaties en performances waarin weer en lucht als beeldende elementen werden gebruikt.
Kijkkast
Voor de tentoonstelling Marinus Boezem. Alle Shows wordt de Zandfontein voor het eerst opnieuw uitgevoerd. Het beeldscherm is vervangen door een grote kijkkast. Daarin voltrekt zich een voortdurende verandering in een miniatuur zandlandschap onder invloed van zoiets eenvoudigs en alledaags als lucht.
College Land Art
Meer te weten komen over Land Art? In de collegereeks Kunstgeschiedenis door museumdirecteuren (The School of Life Amsterdam) vertelde Lisette Pelsers over Land Art.
Lisette Pelsers
Juni 2021
De tentoonstelling Marinus Boezem. Alle Shows is tot en met 14 november 2021 te zien in het museum. Meer informatie
Foto's: Robert Smithson (1938-1973), Spiral Jetty, 1970, Great Salt Lake, Utah / Gerry Schum, uitzending Land Art, Fernsehgalerie, 15 april 1969 / Marinus Boezem, Sand Fountain in Land Art, Fernsehgalerie, 15 april 1969 / Marinus Boezem, Zandfontein, Kröller-Müller Museum, 2021