De tentoonstelling Het futurisme & Europa. De esthetiek van een nieuwe wereld is het resultaat van recent onderzoek naar de relaties tussen het futurisme en de overige Europese avant-gardes, zoals De Stijl in Nederland, Bauhaus in Duitsland, Esprit Nouveau in Frankrijk en het Russische constructivisme. De tentoonstelling en de bijbehorende publicatie brengen voor het eerst de vele dwarsverbanden tussen de avant-gardes in beeld.
Naast Italiaanse futuristen als Giacomo Balla, Umberto Boccioni, Fortunato Depero, Antonio Sant’Elia en Enrico Prampolini zullen ook onder anderen Sonia Delaunay, Le Corbusier, Fernand Léger, Walter Gropius, Marcel Breuer, Oskar Schlemmer, El-Lissitsky, Vladimir Tatlin, Alexander Rodchenko, Theo van Doesburg en Gerrit Rietveld in de tentoonstelling vertegenwoordigd zijn.
Het futurisme
Het futurisme, geboren in 1909, is een in oorsprong Italiaanse beweging, die streeft naar een radicale verjonging van de cultuur. Het futurisme is niet louter een artistieke avant-gardebeweging, het is een levenshouding. Het verklaart de oorlog aan de gangbare esthetische idealen en streeft naar een nieuwe esthetiek, waarin de dynamiek van de moderne samenleving tot uitdrukking komt. De typisch futuristische verheerlijking van nieuwe technische verworvenheden als auto’s, treinen, trams en machines komt tot uitdrukking in de verbeelding van beweging, snelheid en zelfs geluid.
Om hun opvattingen zo breed mogelijk in de praktijk te brengen, begeven de futuristen zich op een zeer gevarieerd terrein: van schilder- en beeldhouwkunst en architectuur tot theater, film, kleding, allerlei gebruiksvoorwerpen, complete inrichtingen van openbare gelegenheden en woningen, reclame en meer. Dit streven naar een ‘opera d’arte totale’, een soort ‘totaalkunst’ die het hele leven omspant, is van grote invloed geweest.
In de tentoonstelling komt deze opvatting over het samengaan van kunst en leven naar voren in een grote variëteit aan objecten, uit zowel het futurisme als de overige avant-gardebewegingen. Behalve schilderijen en sculptuur zullen meubels, tapijten, keramiek, interieur- en toneelontwerpen, boeken, mode, grafisch werk en een breed scala aan objecten met allerlei toepassingen te zien zijn uit de periode 1912 tot 1939.
De futuristische collectie van het Kröller-Müller Museum
Bij het bijeenbrengen van haar omvangrijke verzameling moderne kunst zag Helene Kröller-Müller het futurisme over het hoofd. Later betreurde ze dit, en ook haar opvolgers onderkenden het belang van het futurisme als een van de avant-garde bewegingen aan het begin van de 20ste eeuw.
In de jaren zeventig zijn werken van Giacomo Balla en Umberto Boccioni verworven en met name de laatste jaren is de futuristische collectie sterk uitgebreid met werken van Balla, Gino Severini, Vilmos Huszár, Oleksandr Bohomazov en Jules Schmalzigaug. Met bijna twintig werken is het Kröller-Müller een van de weinige musea die het futurisme als integraal onderdeel van de kunstgeschiedenis kunnen laten zien.
Vanaf 20 maart 2021 wordt hier in de presentatie De futuristische collectie speciaal aandacht aan besteed. De presentatie is een opmaat naar de tentoonstelling Futurisme & Europa. De esthetiek van een nieuwe wereld.
Samenstelling
De samenstelling van zowel tentoonstelling als publicatie is in handen van Fabio Benzi, hoogleraar aan de Università Gabriele d’Annunzio in Chieti. Benzi is auteur van vele publicaties over de beeldende kunst van de tweede helft van de 19de en van de 20ste eeuw. Hij werkte mee aan grote tentoonstellingen over het futurisme, waaronder Italian Futurism, 1909–1944: Reconstructing the Universe in 2014 in het Guggenheim Museum in New York. Met 600.000 bezoekers was dit de best bezochte tentoonstelling in de geschiedenis van het Guggenheim .
Kosten
De kosten van de tentoonstelling worden geraamd op € 2.000.000. Het museum kan zelf € 850.000 financieren uit de eigen exploitatie en uit entree-inkomsten. Steun van vele fondsen en begunstigers is nodig om dit ambitieuze project te realiseren.
Afbeeldingen: Futuristenzaaltje, foto Marjon Gemmeke, Theo van Doesburg, Maquette van de Aubette te Straatsburg; interieur Ciné-dancing, ontwerp 1928 (maquette circa 1888), foto Cary Markerink en Oleksandr Bohomazov, Kreshchatyk (hoofdstraat in Kyiv), 1914, verworven met steun van de BankGiro Loterij